Trước áp lực cạnh tranh và yêu cầu chất lượng ngày càng cao, nhiều doanh nghiệp công nghiệp Việt Nam đang đẩy mạnh số hóa quy trình và quản trị sản xuất theo thời gian thực để nâng cao năng suất, giảm chi phí và tối ưu vận hành.
Trong bối cảnh chuyển đổi số và công nghiệp 4.0, nhiều doanh nghiệp sản xuất tại Việt Nam đang nhanh chóng áp dụng hệ thống điều hành sản xuất MES (Manufacturing Execution System) nhằm tái cấu trúc quy trình, nâng cao năng suất, giảm lãng phí và kiểm soát chất lượng. Hệ thống MES được ứng dụng để thu thập, giám sát và điều phối toàn bộ hoạt động sản xuất theo thời gian thực. Không giống các phần mềm quản trị cấp chiến lược như ERP (hoạch định nguồn lực doanh nghiệp) hay SCADA (điều khiển giám sát và thu thập dữ liệu), MES hoạt động tại cấp thực thi, theo dõi từng công đoạn, từng dây chuyền, từng thiết bị và nhân công. Toàn bộ dữ liệu sản xuất, bắt đầu từ nguyên liệu đầu vào, thông số thiết bị, tiến độ sản xuất, đến chất lượng thành phẩm đều được ghi nhận và hiển thị ngay lập tức.
Nhờ khả năng tích hợp với dây chuyền tự động hóa, máy đo lường hoặc các hệ thống giám sát khác, MES giúp giảm sai sót do thao tác thủ công, tối ưu hóa thời gian vận hành và giảm thiểu chi phí không cần thiết. Khi kết nối với các hệ thống quản trị như ERP, kho vật tư hoặc kế toán, MES còn mang lại bức tranh tổng thể về nguồn lực, sản lượng, chi phí và hiệu quả sản xuất, từ đó hỗ trợ phân tích, dự báo và ra quyết định kịp thời.
Thực tế cho thấy, khi được triển khai bài bản, MES không chỉ giúp doanh nghiệp giám sát hoạt động theo thời gian thực, mà còn tăng hiệu suất sử dụng máy móc, nhân lực, cải thiện chất lượng sản phẩm và giảm chi phí sản xuất. Từng công đoạn đều được chuẩn hóa, tiến độ được tối ưu, các dữ liệu truy xuất nguồn gốc được lưu trữ đầy đủ, tạo điều kiện thuận lợi cho kiểm soát chất lượng và xử lý khi có bất thường. Các báo cáo tự động và phân tích hiệu suất thiết bị giúp doanh nghiệp nhận diện lãng phí, giảm thời gian dừng máy và nâng cao năng suất toàn nhà máy.
Việc tích hợp MES với các nền tảng tự động hóa còn tăng tốc độ hoàn thành đơn hàng, giảm sai sót trong nhập liệu, tối ưu kế hoạch vật tư, nhân lực và kho vận. Nhờ đó, nhiều doanh nghiệp đã giảm rõ rệt chi phí sản xuất, tăng khả năng đáp ứng đơn hàng quy mô lớn và nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Tại Công ty Nhôm Đắk Nông – TKV (DNA), chiến lược chuyển đổi số được xây dựng dựa trên nguyên tắc đặt con người ở vị trí trung tâm, đồng thời chuẩn hóa dữ liệu và quy trình trước khi ứng dụng công nghệ. Doanh nghiệp đã số hóa toàn bộ các nghiệp vụ sản xuất, MES được tích hợp với hệ thống chấm công, đánh giá KPI, cơ điện, kế toán và vận tải, tạo nên kho dữ liệu thống nhất, phục vụ giám sát và phân tích toàn diện.
THACO INDUSTRIES tiên phong đi đầu trong việc ứng dụng MES vào trong quá trình sản xuất
Dữ liệu từ dây chuyền thiết bị được kết nối trực tiếp với MES theo thời gian thực, giúp lãnh đạo phát hiện sớm rủi ro, rút ngắn thời gian xử lý sự cố, giảm thiểu nguy cơ dừng máy và nâng cao an toàn sản xuất. Việc hình thành một nền tảng dữ liệu đầy đủ và chính xác mở ra cơ hội để DNA phát triển ứng dụng IoT, AI, bảo trì dự đoán và tự động hóa nhiều hoạt động quản trị hơn trong tương lai. Mô hình này đã minh chứng rằng MES không đơn thuần chỉ là phần mềm, mà là cấu phần cốt lõi của hệ thống quản trị tổng thể trong nhà máy.
Còn tại nhà máy THACO INDUSTRIES, MES được triển khai đồng bộ cùng hệ thống SCADA, ERP và dây chuyền tự động hóa để kiểm soát toàn bộ quy trình sản xuất linh kiện phụ tùng. Dữ liệu vận hành như nhiệt độ, áp suất hay lưu lượng dầu thủy lực tại phân xưởng đều được giám sát liên tục, giúp đảm bảo tiêu chuẩn sản phẩm nghiêm ngặt. Bên cạnh đó, MES được hỗ trợ lập kế hoạch, truy xuất nguyên liệu, theo dõi chất lượng từng công đoạn, từ đó duy trì độ ổn định về chất lượng sản phẩm, giảm lãng phí và nâng cao hiệu quả vận hành.
Đối với nhà máy linh kiện nhựa, MES còn kết nối với hệ thống kho thông minh, tự động lập kế hoạch sản xuất theo đơn hàng và điều phối nguồn lực hợp lý. Nhờ tỷ lệ tự động hóa cao, THACO tiết giảm khoảng 5% chi phí sản xuất mỗi năm, tăng tốc độ giao hàng và nâng cao khả năng cạnh tranh trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Đây là ví dụ điển hình cho cách MES biến dữ liệu sản xuất thành lợi thế cạnh tranh thực sự.
Nhận định về hệ thống MES áp dụng vào trong sản xuất, theo ông Hoàng Minh Dũng – Đại diện Công ty TNHH Nidec Sankyo Việt Nam, cho biết: "Để MES phát huy tối đa giá trị, doanh nghiệp không thể triển khai nếu quy trình sản xuất chưa được chuẩn hóa hoặc dữ liệu còn thiếu nhất quán. Thay đổi tư duy vận hành, tái cấu trúc quy trình và đào tạo nhân lực là yêu cầu bắt buộc. Việc triển khai MES chỉ đạt hiệu quả nếu doanh nghiệp vận hành theo triết lý sản xuất tinh gọn (Lean), loại bỏ lãng phí trong từng công đoạn và thiết lập tiêu chuẩn vận hành rõ ràng".
Khi Lean được áp dụng trước, MES sẽ tiếp nhận dữ liệu chính xác, đảm bảo luồng công việc rõ ràng và giảm thiểu xung đột trong vận hành. Công nghệ chỉ thực sự phát huy tác dụng khi quy trình đã tinh gọn, minh bạch và có thể “số hóa” một cách toàn diện.
Các mô hình triển khai thành công tại DNA và THACO cho thấy MES đang trở thành tiêu chuẩn mới trong các nhà máy hiện đại. Hệ thống này không chỉ nâng cao năng suất và chất lượng, mà còn tạo nền tảng dữ liệu để doanh nghiệp tích hợp IoT, AI, phân tích dự báo và tiến tới tự động hóa sâu hơn. Với yêu cầu hội nhập, chuẩn chất lượng ngày càng cao và áp lực chi phí lớn, MES đang trở thành công cụ thiết yếu để doanh nghiệp Việt mở rộng quy mô, tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu và phát triển bền vững trong thời đại số.
Bảo Linh /Chất lượng Việt Nam